٥- اوردوز

اوردوز یکی از رایج ترین عوارضی است که جان مصرف کنندگان مواد مخدر را به خطر می اندازد؛ به خصوص کسانی که مواد را تزریق کرده و یا چند ماده مخدر را همزمان با هم مصرف می کنند. در این قسمت اطلاعاتی در مورد خطرات ناشی از مصرف بیش از حد، و اقداماتی که در صورت مواجه شدن با این حالت  می بایست انجام گیرد ارائه شده است.

١. اوردوز چیست

٢. خطرات اوردوز

٣. نشانه های اوردوز

٤. باورهای نادرست

٥. کمک های اولیه

٦. وضعیت بهبودی

١- اوردوز چیست

• اوردوز (overdose) یا مصرف بیش از حد، وضعیتی است که طی آن میزان زیادی مواد مخدر مصرف شده و باعث مسمومم شدن بدن و یا مرگ می شود. اوردوز در دو حالت اتفاق می افتد: اول در حالتی که میزان زیادی مواد مخدر در یک نوبت مصرف وارد بدن شود، و دوم در حالتی که در یک دوره زمانی به طور دائم مواد مصرف شده و اثرات آت در بدن باقی بماند. مواد مخدر غیر قانونی که مصرف بیش از حد آنها موجب بروز اوردوز می شود معمولا عبارتند ازهروئین، کراک، کوکائین، الکل، آرامبخش ها، و داروهای غیر مجاز. معمولا در شرایطی که مواد مصرف شده مقدار زیاد، و درجه خلوصی بالاتر از حد انتظار فرد داشته باشد و پس از یک دوره عدم مصرف و یا به صورت همزمان با سایر مواد مانند الکل استفاده شود خطر بروز اوردوز بیشتر می شود. میزان مقاومت بدن فرد در برابر اوردوز به سن، وضعیت سلامتی، نحوه مصرف مواد و… بستگی دارد. در صورتی که بدن فرد قادر نباشد تا سموم وارد شده به بدن را تصفیه و یا دفع کند، دچار حالت اوردوز شده و می تواند منجر به خطرات شدید و یا مرگ شود.
• اوردوز صرفا مخصوص افراد معتاد و یا مصرف کنندگان حرفه ای نیست؛ بلکه افراد تازه کار و کسانی که برای اولین بار مواد مصرف می کنند نیز ممکن است به این حالت دچار شوند. برای مثال بدن فردی که برای اولین بار اقدام به تزریق هروئین می کند، مقاومت چندانی در برابر مواد نداشته و ممکن است با دزهای کم نیز دچار عارضه مصرف بیش از حد شود. اوردوز همیشه به صورت اتفاقی نبوده و گاهی ممکن است از روی عمد رخ بدهد. مثلا افرادی که دچار افسردگی و ناامیدی شدید هستند و قصد خودکشی دارند، میزان زیادی مواد مخدر را به بدن خود تزریق می کنند تا دچار اوردوز و مرگ شوند. اکثر کسانی که دچار اوردوز می شوند معمولا بعد از ٢ الی ٣ ساعت پس از تزریق هروئین می میرند، به خصوص در شرایطی که مواد دیگری مانند الکل یا متادون نیز به طور همزمان با تزریق مصرف شود چراکه مواد مخدر بلعیده شده به زمان بیشتری برای تاثیرگذاری نیاز دارند.
• اوردوز ناشی از مصرف مواد مخدر کند کننده بدن مانند هروئین باعث بروز بی خوابی، تنفس کوتاه و سطحی، و یا حتی بی هوشی می شود. در حالی که مواد مخدر تحریک کننده مانند کوکائین، باعث هیجان بیش از حد، افزایش ضربان قلب، و تنفس سریع خواهند شد. اوردوز ناشی از مواد توهم زا مانند ال س دی (LCD) و یا قرص اکستازی نیز موجب بروز پارانویا، توهم، و یا رفتارهای تهاجمی می شود. اوردوز ناشی از مصرف حشیش می تواند باعث بروز احساس لختی، بر هم خوردن تعادل، و افزایش اشتها می شود. در نهایت مصرف بیش از اندازه از داروهای تجویز شده برای مصارف درمانی، به منطور دستیابی به حالت نشئگی، می توان باعث بروز اختلالات ذهنی و عدم توانایی در تصمیم گیری شود.

٢- خطرات اوردوز

عوامل اصلی که باعث بروز اوردوز می شوند عبارتند از:

١. تزریق مواد مخدر

کسانی که هروئین را به صورت تزریقی مصرف می کنند ١٤ برابر بیشتر از کسانی که از روش های مصرف دیگر استفاده می کنند، در معرض اوردوز قرار دارند.

٢. مصرف همزمان الکل و مواد مخدر

اغلب موارد اوردوز در حالتی اتفاق می افتد که علاوه بر مواد مخدری مانند هروئین، سایر مواد آرام بخش و کند کننده سیستم بدن مانند الکل، آرامبخش ها و یا والیوم نیز در بدن وجود داشته باشند.

٣. مصرف افیون ها در حالتی که مقاومت بدن کم باشد

در صورتی که فردی پس از یک دوره قطع یا کاهش مصرف مواد، مجددا اقدام به مصرف کند، بدن او مقاومت قبل را نداشته و ممکن است نتواند این حجم از مواد را تحمل کند. این حالت برای افرادی که پس از یک دوره سم زدایی مجددا اقدام به مصرف می کنند بسیار اتفاق می افتد. به این دلیل که آنها تصور می کنند بدنشان مانند قبل مقاوم بوده و برای رسیدن به نشئگی و لذت به همان میزان موادی نیاز دارند که قبلا مصرف می کرده اند. 

٣- نشانه های اوردوز

علائم و نشانه های مصرف بیش از حد مواد بسته به نوع ماده مصرفی بسیار متفاوت می باشند. اما به طور کلی می توان به عوارض زیر اشاره نمود:

• بیهوشی و کما
• لرزش و تشنج
• مشکلات تنفسی
• توهم، هذیان گفتن یا پارانوئید
• خواب آلودگی
• تهوع و استفراغ
• تغییر غیر طبیعی اندازه مردمک چشم
• عدم واکنش مردمک چشم
• راه رفتن ناپایدار
• عرق کردن، خشک شدن یا داغ شدن پوست
• رفتارهای خشونت آمیز و تهاجمی
• مرگ

٤- باورهای نادرست

در مورد اقداماتی که برای نجات دادن فرد در حالت اوردوز موثر است ایده ها و باورهای نادرست بسیاری وجود دارد که انجام دادن آنها بسیار خطرناک بوده و می تواند اوضاع را بدتر از قبل کند. حقیقت این است که برای به هوش آوردن یا بیدار کردن معتادی که دچار اوردوز شده است، کاری جز خبر کردن آمبولانس نمی توان انجام داد. امدادگران و پزشکان برای مواجهه با چنین شرایطی آموزش دیده اند و در برخی از موارد می توانند پادزهر ماده مصرف شده را نیز به فرد تزریق کرده و از مرگ او جلوگیری کنند.

در ادامه به برخی از این باورهای غلط اشاره شده است:

باور نادرست ١ – “وادار کردن معتاد به راه رفتن، به هوشیاری او کمک می کند”

تلاش برای وادارکردن شخص به راه رفتن ممکن است اوضاع را خراب تر کند چون باعث اتلاف وقت می شود. همچنین این خطر وجود دارد که فرد زمین خورده و مصدوم شود. بعلاوه راه رفتن و یا حرکت دادن اعضای بدن موجب بالا رفتن ضربان قلب شده و جذب مواد مخدر و یا انتقال آن را سریع تر می کند.

باور نادرست ٢ – “دوش گرفتن یا قراردادن فرد معتاد در آب سرد او را به هوش می آورد”

اگر شنیده اید که برخی از افراد پس از دوش گرفتن با آب سرد یا  قرار داده شدن در وان آّب به هوش آمده اند، تنها به دلیل خوش شانسی آنها، ویا مصرف کم مواد مخدر بوده است. قرار دادن فرد در آب سرد نه تنها هیچ کمکی به بهتر شدن حال او نمی کند، بلکه زمان با ارزشی که می تواند صرف رسیدن آمبولانس به محل شود را نیز تلف می کند.

باور نادرست ٣ – ” ضربه زدن به معتاد، هوشیاری او را باز می گرداند “

این تفکر که ضربه زدن یا سوزاندن فرد معتاد باعث هوشیار شدن وی می شود، تصوری غلط و نادرست است. برای تشخیص خواب بودن یا بیهوش بودن او می توانید نوک انگشتان خود را روی قسمت میانی قفسه سینه فرد بکشید. اگر این کار او را بیدار نکند احتمالا وی بیهوش شده است و شما باید باید آمبولانس خبر کرده و کمک های اولیه را آغاز کنید. انجام دادن هر کار دیگری به غیر از این، تنها تلف کردن وقت بوده و گاها می تواند باعث بروز صدمات بیشتر شود.

باور نادرست ٤ – “تزریق آب نمک مانند یک پادزهر بوده و باعث از بین رفتن اثر مواد می شود”

برخی از مردم فکر می کنند که تزریق آب نمک به شخصی که دچار اوردوز شده است باعث به هوش آمدن او می شود. ولی حقیقت این است که این کار نه تنها زمان طلایی نجات دادن وی را از بین می برد، بلکه می تواند باعث انتقال یافتن امراض و عفونت ها از طریق سرنگ آلوده به بدن وی شود.

٥- کمک های اولیه

در صورتی که با فرد اوردوز کرده مواجه شدید بهتر است اقدامات زیر را انجام دهید:

١. خونسردی خود را حفظ کرده و یک آمبولانس خبر کنید.

٢. مسیرهای تنفسی و نبض او را بررسی کنید. در صورتی که فرد کماکان نفس می کشد، با احتیاط بدن او را در وضعیت بهبودی یا ریکاوری قرار دهید. (نحوه قرار دادن بدن در وضعیت بهبودی در ادامه آورده شده است(

٣. در صورتی که فرد هوشیار است، لباس تن او را سبک تر کرده ولی او را گرم نگه دارید. سعی کنید تا از ادامه دادن مصرف مواد جلوگیری کرده و وی را دلداری دهید.

٤. سعی کنید متوجه شوید که چه نوع ماده یا موادی مصرف شده است. برای این کار می توانید ابزارهای مصرف مواد و یا جعبه های خالی را نگه داری کنید تا در صورت لزوم اطلاعات کافی را در اختیار امدادگران قرار دهید.

٥. حتی در صورتی که خودتان باعث بوجود آمدن حالت اوردوز وی شده اید سعی نکنید تا برای رها شدن از مخمصه وی را تنها بگذارید. واقعیت این است که اوردوز ناشی از مصرف مواد، صرفا یک وضعیت اورژانسی است و امدادگرانی که برای نجات دادن فرد به محل اعزام می شوند به دنبال یافتن مقصر و یا بازجویی از شما نیستند.

٦. از خودتان در برابر رفتارهای غیر منتظره فرد محافظت کنید. برخی از افرادی که دچار اوردوز می شوند رفتارهای تهاجمی و غیر قابل پیش بینی از خود نشان می دهند که ممکن است امنیت شما را به خطر بیندازد.

٧. به جای نصیحت کردن، سرزنش کردن، و یا بحث کردن با فرد اوردوز کرده، که تنها باعث اتلاف وقت می شود، سعی کنید اوضاع را تحت کنترل بگیرید و منتظر رسیدن آمبولانس شوید.

٦- وضعیت بهبودی

در صورتی که با فرد اوردوز کرده مواجه شدید لازم است که بدن او را در وضعیت ریکاوری یا بهبودی قرار دهید. بدین منظور باید مراحل زیر را طی کنید:

١. در حالت خوابیده، سر فرد را به سمت عقب چرخانده و چانه او را بالا بکشید، به طوری که مسیر تنفس وی باز شود.

٢. بدن فرد را به روی یکی از پهلو ها غلطانده و دستان وی را زیر سر و گونه اش قرار دهید تا مانع از تماس سر با زمین و یا چرخیدن آن شود.

٣. زانوی بالایی را به سمت بالا کشیده و خم کنید تا به صورت یک تکیه گاه روی زمین قرار بگیرد.

٤. مجددا وضعیت مسیر تنفسی وی را کنترل کرده و سر او را به سمت عقب بکشید تا تنفس وی راحت تر شود.

٥. با شماره اورژانس تماس گرفته و تا زمان رسیدن آمبولانس در کنار وی بمانید.