٣- مواد مخدر و بیماری ها

کسانی که مواد مخدر مصرف می کنند بیشتر در معرض عوارض و بیماری های مزمن و حاد قرار می گیرند. بیماری های خونی مانند ایدز و هپاتیت رایج ترین علت مرگ در بین این افراد است. برای افزایش آگاهی در خصوص بیماری های مواد مخدر و خطرات سلامتی مصرف مواد، در این قسمت برخی از رایج ترین این بیماری ها و عفونت ها شرح داده شده است.

• اچ.آی.وی و ایدز
• هپاتیت
• عوارض قلبی عروقی
• مشکلات دستگاه تنفسی
• آسیب های کبد و کلیه
• مشکلات مغز و اعصاب
• مشکلات بهداشت روانی
• سرطان
• عوارض دوران بارداری
• سایر اثرات سلامتی

اچ آی وی و ایدز

• از سال ١٩٨٠ میلادی که بیماری ایدز به صورت یک اپیدمی در آمد، مصرف مواد مخدر و اعتیاد به طور جدایی ناپذیری با این بیماری مرتبط دانسته شد. این ارتباط به دلیل قابلیت منتقل شدن این بیماری بین افرادی است که مواد مخدر را به صورت تزریقی مصرف می کنند. این بیماری که در زبان فارسی “ویروس نقص ایمنی انسانی” نام دارد باعث می شود تا بدن قدرت مقابله با عفونت ها را از دست داده و حتی در برابر ساده ترین آنها نیز آسیب پذیر شود. این بیماری از طریق خون و یا سایر مایعات بدن فرد مبتلا به دیگران منتقل می شود و بنابراین معتادانی که برای تزریق مواد از یک سرنگ مشترک استفاده می کنند و یا افرادی که روابط جنسی محافظت نشده برقرار می کنند احتمالا در معرض این بیماری خطرناک قرار می گیرند. همچنین زنانی که باردار هستند این بیماری را در دوران حاملگی، وضع حمل و یا شیردهی به نوزادان خود منتقل می کنند.
• در حال حاضر هیچ نوع روش درمانی و یا واکسنی برای بیماری ایدز کشف نشده است و تنها راه مقابله با این بیماری پیشگیری از انتقال آن می باشد. البته داروهایی برای جلوگیری از پیشرفت این بیماری وجود دارند که از گسترش یافتن بیماری اچ آی وی و تبدیل شدن آن به ایدز پیشگیری می کنند و باعث افزایش طول عمر افراد مبتلا می شود.
• بسیاری از مردم اطلاع دارند که بیماری اچ آی وی از طریق سرنگ های مشترکی که به این ویروس آلوده باشند به دیگران منتقل می شود؛ اما نکته ای که احتمالا بسیاری از آن آگاهی ندارند نقش کلی مصرف مواد مخدر در گسترش این بیماری است. برای مثال، فردی که تحت تاثیر مصرف مواد مخدر قرار گرفته باشد به احتمال زیاد رفتارهای جنسی حفاظت نشده و پرخطر زیادی نیز خواهد داشت و یا ممکن است که برای تهیه مواد و یا پول، اقدام به برقراری رابطه با دیگران کند، که این امر در نهایت باعث گسترش یافتن هرچه بیشتر این بیماری می شود.
• هیچ کس در برابر مبتلا شدن به بیماری ایدز مصون نیست. اگرچه افرادی که از سرنگ های مشترک استفاده می کنند شانس بیشتری برای مبتلا شدن به این بیماری دارند، اما هر فردی که اقدام به برقراری روابط جنسی حفاظت نشده کند نیز در معرض خطر قرار دارد. در صورتی که یک معتاد به بیماری ایدز مبتلا شود، با عوارض بسیار بیشتری نسبت به افراد عادی رو به رو خواهد شد که باعث آسیب های عصبی و اختلالات شناختی نیز می شود. از اوایل دهه ٨٠ تا اواسط دهه ٩٠ میلادی که دوران اپیدمیک شدن بیماری ایدز و اچ آی وی می باشد، مبتلا شدن به ویروس اچ آی وی، با بیماری ایدز و مرگ برابر بود، اما از سال ١٩٩٦ میلادی که روش های موثری برای درمان ایدز معرفی شد، میزان مرگ و میرها تا حد زیادی کاهش یافت. روش درمان ضد رترو ویروسی بسیار فعال (HAART) روشی است که در آن ترکیبی از چند نوع دارو برای مقابله با این بیماری استفاده می شود. با اینکه این روش نیز قادر به از بین بردن این ویروس در بدن نیست، اما با کنترل کردن و کاهش دادن سرعت تکثیر آن در جریان خون، ابتلا به بیماری ایدز را به تعویق انداخته و باعث افزایش طول عمر افراد اچ آی وی مثبت می شود.
• اصلی ترین علائم مبتلا شدن به بیماری هایی که از طریق خون و فراورده های آن منتقل می شوند معمولا چند روز بعد از آلوده شدن فرد، و به صورت گرفتگی و یا آبریزش بینی، از دست دادن قدرت چشایی و بویایی، و احساس سنگینی در سر ظاهر شده و اغلب با احساس ضعف و درد نیز همراه می شود. در صورتی که این عوارض حدود ٤ الی ٨ روز بعد از آلوده شدن بدن ظاهر شوند، به احتمال زیاد مربوط به بیماری هپاتیت می باشند، که البته مربوط به ویروس اچ آی وی نیز می تواند باشد. صرفنظر از نوع بیماری، این علائم در میان همه مبتلایان مشترک می باشد.
• علاوه بر علائمی که در بالا به آنها اشاره شد، عرق سرد و بیخوابی شدید نیز از نشانه های ابتلا به اچ ای وی و یا ایدز می باشند. این عوارض معمولا طی ٢ تا ٣ روز از میان رفته و فرد مجددا سلامت خود را باز می یابد. به همین دلیل فردی که دچار این عارضه شده است ممکن است تاچندین سال متوجه بیماری خود نشده و به چنین عوارضی نیز دچار نشود. در خصوص بیمار شدن معتادان، روش تزریقی احتمال مبتلا شدن به بیماری ایدز را بسیار تشدید می کند؛ چرا که وارد شدن سوزن سرنگ به داخل بدن، همه سیستم های دفاعی که برای مقابله با ویروس ها، باکتری ها، و اجسام خارجی مفید هستند را رد کرده و مستقیما وارد جریان خون می شود. بنابراین تا زمانی که مبتلا شدن به بیماری ایدز مد نظر باشد، روش هایی مانند کشیدن از بینی، دود کردن و یا بلعیدن خطر کمتری به همراه خواهد داشت.
• تنها راه مطمئن شدن درخصوص ابتلا به بیماری ایدز، انجام آزمایش اچ آی وی می باشد. این آزمایش بسیار ساده بوده و در برخی از موارد نتیجه آن ظرف ٢٠ دقیقه مشخص می شود. توجه داشته باشید که در ٦ الی ٨ هفته اول پس از ابتلا به این ویروس، میزان آنتی بادی های موجود در حون هنوز به حدی نرسیده است که به راحتی در آزمایش اچ آی وی معلوم شود، لذا نتایج آزمایش در این مدت چندان دقیق نخواهد بود.

هپاتیت

• هپاتیت C نوعی بیماری واگیردار کبدی است که بر اثر وارد شدن ویروسی به همین نام به بدن ایجاد می شود. این بیماری می تواند به صورت یک بیماری ملایم چند هفته ای، و یا یک بیماری جدی مزمن نمایان شود. معتادانی که از روش تزریقی برای مصرف مواد استفاده می کنند شانس بیشتری برای مبتلا شدن به این بیماری دارند. تخمین زده شده است که حدود ٦٧% از معتادان تزریقی به بیماری هپاتیت C مبتلا هستند و اغلب آنها به علت استفاده از سرنگ های آلوده ناقل این ویروس، به این بیماری مبتلا شده اند. ارتباط جنسی با فرد آلوده به این بیماری، و یا استفاده از لوازم شخصی فرد مبتلا نیز از جمله روش های آلوده شدن به هپاتیت است که البته سهم کمتری به نسبت سکس دارند.
• طول دوره رشد هپاتیت C بین ٢ هفته الی ٦ ماه است. پس از این دوره، حدود ٨٠% از بیماران هیچگونه علامتی از خود نشان نمی دهند. آن دسته از بیمارانی که علائم آلوده شدن را اشکار می کنند به عوارضی چون تب بالا، خستگی، کاهش اشتها، حالت تهوع، استفراغ، دردهای شکمی، ادرار تیره، مدفوع خاکستری رنگ، درد مفاصل، و یرقان (زرد شدن پوست و سفید شدن چشم) دچار می شوند. حدود ٧٥ الی ٨٠ درصد از افرادی که تازه به این ویروس مبتلا شده اند، دچار پیشرفت و مزمن شدن این بیماری شده و از بین آنها نیز ٦- الی ٧٠ درصد به بیماری های مزمن کبدی دچار می شوند. از بین افراد حدود ٥ الی ٢٠ درصد به سیروز کبدی مبتلا شده و ١ الی ٥ درصد آنان بر اثر بیماری سیروز کبدی و یا سرطان کبد می میرند.
• اگرچه واکسن هایی نیز برای پیشگیری از ابتلا به هپاتیت C وجود دارد، اما بهترین راه، پرهیز کردن از رفتارهای زیر می باشد:

– استفاده از سرنگ مشترک برای تزریق مواد مخدر

– روابط جنسی محافظت نشده

– استفاده از وسائل شخصی دیگران که می تواند با خون وی آلوده شده باشد (مثلا تیغ، ریش تراش، مسواک(

عوارض قلبی و عروقی

• پژوهش های اخیر ثابت کرده است که رابطه مشخصی بین استفاده از مواد مخدر و بروز عوارض قلبی و عروقی وجود دارد. گرفتگی رگ های قلب، آسیب رسیدن به شریان ها، غیر منظم شدن ضربان قلب، و یا سکته قلبی از رایج ترین این عوارض هستند. بعلاوه افرادی که مواد مخدر را به صورت تزریقی مصرف می کنند، به پیامدهایی چون ویروسی شدن رگ های خونی و دریچه های قلب و رخم شدن یا پارگی رگ ها نیز دچار می شوند. افرادی که مواد مخدر مصرف می کنند اغلب پروتئین کمی دریافت می کنند که همین امر باعث تحلیل رفتن ماهیچه ها شده و رسوب چربی داخل عروق و فشار خون را نیز افزایش می دهد.

مشکلات دستگاه تنفسی

• مصرف مواد مخدر تاثیرات زیادی بر سلامت دستگاه تنفسی انسان می گذارد. برای مثال کشیدن سیگار عامل بروز بسیاری از بیماری های ریوی مانند برونشیت، امفیزم و سرطان ریه می باشد. برونشیت بیماری است که در آن دیواره لوله های برونش یا نایژه ها، که نای را به شش ها متصل می کنند ملتهب شده و بنابراین میزان هوای کمتری به شش ها می رسد و  در مسیر راه های هوایی نیز خلط های سنگینی ایجاد می شود. برونشیت مزمن معمولا با سرفه های بسیار خشن و خلط دار همراه است. افراد مبتلا به برونشیت مزمن درجات مختلفی از مشکلات تنفسی را تجربه می کنند. این بیماری را با نام های ” بیماری انسدادی مزمن ریوی” یا ” بیماری انسدادی مزمن راه های هوایی” نیز می شناسند.  این واژه ها نشان می دهند که مهمترین عارضه دود کردن مواد، سخت شدن ورود و خروج هوا به شش ها است و همین موضوع است که باعث ایجاد مشکلات تنفسی می شود. اکثر مواد مخدری مانند سیگار، تریاک، حشیش، شیشه، هروئین و… که به صورت تدخینی یا کشیدنی مصرف می شوند حاوی گازهای سمی و خطرناکی همچون مونواکسید کربن بوده و مصرف طولانی مدت آنها باعث تخریب ریه ها می شود. گاهی این تخریب به‌حدی زیاد می شود که قسمت عمده ای از ریه ها از کار افتاده و فرد از کوچک ترین فعالیت های روزمره خود نیز عاجز شده و یا به پیوند ریه نیاز پیدا می کند. علاوه بر آن احتمال بروز سرطان ریه نیز برای افرادی که از مواد مخدر دود می کند بسیار بیشتر است.

آسیب های کبد و کلیه

• مصرف طولانی مدت مواد مخدری چون هروئین، و استروئیدها باعث بروز صدمات زیادی به کبد می شود. برای مثال، از جمله مهمترین عوارض فیزیکی سوء مصرف الکل، بیماری های کبدی است. مصرف طولانی مدت الکل باعث چرب شدن کبد و افزایش احتمال ابتلا به سیروز کبدی می شود. بر اساس آمارهایی که در سال های ٢٠٠٣ و ٢٠٠٤ میلادی ارائه شده است، تنها در ایالات متحده آمریکا بیش از٩۰۰٫۰۰۰ نفر به سیروز کبدی مبتلا بوده اند که  درحدود ٣٣% از این افراد به دلیل مصرف بیش از حد الکل به این بیماری دچار شده اند. اگرچه با قطع مصرف الکل می توان از پیشرفت بیماری سیروز جلوگیری کرد، ولی درمان این بیماری بسیار دشوار بوده و آسیب های وارد شده به کبد را نیز نمی توان بهبود بخشید. 
• برخی از مواد مخدر با افزایش دادن درجه حرارت بدن و یا تخریب های عضلانی به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم باعث تخریب کلیه های می شوند. در برخی از موارد افرادی که معتاد می شوند به اندازه کافی مایعات مصرف نمی کنند و از این طریق به کلیه های خود فشار آورده و احتمال تشکیل سنگ در کلیه ها را افزایش می دهند.

مشکلات مغز و اعصاب

• مشکلات مغز و اعصاب از جمله شایع ترین بیماری های مواد مخدر است. همه انواع مواد مخدر با تاثیرگذاشتن بر عملکرد مغز باعث بروز حالت نشئگی و لذت می شوند و به همین دلیل مصرف طولانی مدت آنها باعث بروز مشکلات اساسی در کارکرد مغز و اعصاب می شود. بسیاری از مواد مخدر مانند قرص های اکس، ماریجوانا، و یا کوکائین تاثیرات مخربی بر مغز گذاشته و می توانند باعث از دست رفتن حافظه، از دست دادن قدرت تصمیم گیری، و اختلال حواس شوند. برای مثال با ورود آمفتامین ها به سیستم عصبی مرکزی، و آزاد شدن شدن ناگهانی واسطه شیمیایی دوپامین در مغز، سلولهای مغزی تحریک شده و حالات تحاجمی و پرخاشگرانه تشدید می شود. همچنین این ماده در همان ابتدای مصرف خسارات جبران ناپذیری را در مغز وارد می‌آورد که افت حافظه، پرخاشگری و تهاجم و رفتارهای جنون آمیز از نتایج این آسیب های مغزی می باشند.

مشکلات بهداشت روانی

• استفاده طولانی مدت از مواد مخدر، روانگردان ها و یا آرامبخش، باعث ایجاد تغییرات ماندگار در مغز شده و می تواند موجب بروز پارانویا، افسردگی، و یا توهم شود. بعلاوه وابستگی عاطفی فرد معتاد به مصرف مواد مخدر بسیار شدید بوده و در مواردی ممکن است تا آخر عمر در وجود وی باقی بماند. عوارض جانبی مصرف مواد مخدر به تدریج باعث بروز مشکلات روانی نیز می شوند. برای مثال مصرف طولانی مدت مواد مخدر باعث کاهش میل و قوای جنسی شده و همین امر موجب بروز مشکلات روانی و حتی مشکلات خانوادگی و طلاق می شود. فشار روحی ناشی از ناتوانی جنسی و یا مشکلات خانوادگی به طور غیر مستقیم در کاهش سلامت روانی فرد نقش خواهد داشت. همچنین کاهش کارایی فرد معتاد در محل کار که منجر به وقوع مشکلات کاری و مالی می شود، فشارهای روانی زیادی به معتادان وارد کرده و تعادل روانی آنان را تحت تاثیر قرار می دهد.

سرطان

• مصرف طولانی مدت هر یک از انواع مواد مخدر باعث آسیب رسیدن به قسمت های خاصی از بدن و متعاقبا مبتلا شدن به سرطان می شود. برای مثال اعتیاد به سیگار که یکی از رایج ترین انواع اعتیاد است نقش بسیار زیادی در ابتلا به سرطان دارد. سیگار کشیدن با سرطان های دهان، گردن، معده، ریه، خون و… در ارتباط می باشد. سرطان‌های مربوط به مصرف الکل شامل سرطان اوروفارنکس، مری، معده، پانکراس، پستان و رکتوم هستند.

عوارض دوران بارداری

• در حال حاضر همه تاثیراتی که اعتیاد مادر باردار بر روی نوزاد دارد به طور کامل شناسایی نشده است. با این حال مطالعات اخیر نشان داده است که مصرف انواع مواد مخدر در دوران بارداری می تواند باعث تولد زودهنگام، سقط جنین، وزن کم هنگام تولد، و سایر مشکلات رفتاری نوزاد شود که گاهی تا آخر عمر گریبانگیر او خواهند بود. در حقیقت در صورتی که مادر نوزاد در دوران بارداری اقدام به مصرف مواد مخدر کند، این مواد از طریق جفت به نوزاد منتقل شده و در حقیقت بدن او را نیز به مصرف مواد وابسته می کند. همین موضوع باعث می شود که نوزاد پس از به دنیا آمدن نشانه های خماری را از خود بروز داده و به مشکلات زیادی دچار شود.

سایر اثرات سلامتی

• علاوه بر تاثیراتی که مصرف مواد مخدر بر برخی اندام ها و قسمت های خاص می گذارد، تاثیرات کلی نیز بر بدن و کارکرد آن دارد. برای مثال میزان اشتهای معتادان بسیار تغییر کرده و دمای بدن آنها افزایش می یابد که همین موضوع عامل بسیاری از مشکلات سلامتی است. همچنین خماری ناشی از عدم مصرف مواد نیز باعث بروز بسیاری از مشکلات از جمله تغییرات اخلاقی و شخصیتی، مشکلات خواب، خستگی، دردهای عضلانی، اسهال و استفراغ می باشد. همچنین مصرف مواد مخدر سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و آنها را نسبت به بیماری های معمولی نیز آسیب پذیر تر می کند
• از جمله مهمترین آسیب هایی که مصرف مواد مخدر بر سلامتی فرد دارد کاهش قوای جنسی در بلند مدت است. اگرچه برخی از مواد مخدر در لحظه باعث افزایش میل جنسی و برانگیختگی می شوند، ولی اکثر آنها در طولانی مدت قوای جنسی را کاهش می دهند. برای مثال مصرف متادون سبب کاهش و از بین رفتن میل جنسی، اختلال نعوظ و اختلال در انزال می گردند. حدود ٧٥ درصد از معتادان به متادون، از کاهش و یا از بین رفتن میل جنسی شکایت دارند. حدود ٧٠ درصد دارای مشکل در برانگیختگی جنسی و ٦٠ درصد دارای مشکل در رسیدن به ارضاء جنسی هستند.
• از اوایل دهه ٨٠ میلادی، مرگ و میر ناشی از مصرف مواد مخدر و بیماری های اعتیاد دو برابر شده است. آمار نشان می دهد که امروز از بین هر چهار نفر، یک نفر بر اثر عوارض ناشی از مصرف الکل، تنباکو و مواد مخدر جان خود را از دست می دهد. انواع مختلف سرطان، اوردوز، و رفتارهای غیر معقول پس از مصرف مواد از جمله عواملی هستند که باعث مرگ معتادان می شوند. همچنین مصرف مواد مخدری که خلوص بالایی نداشته و با مواد افزودنی نامشخص ترکیب می شوند نیز میزان عوارض مصرف و مرگ ناشی از آن را افزایش داده است.