٢- تریاک و سایر افیون ها
اکثر مواد مخدری که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم از گیاه خشخاش به دست می آیند و مصرف آنها معمولا با احساس بی حسی و کرختی، تسکین درد، و خواب های عمیق به همراه است را افیون می نامند. افیون ها به شکل انواع مختلفی از مواد تولید شده و برای مصارف پزشکی و دارویی و یا مصارف غیر قانونی مورد استفاده قرار می گیرند. در این قسمت مهمترین مواد مخدر افیونی که از خشخاش و یا محصولات جانبی آن مشتق می شود معرفی شده است.
١. هروئین
٢. تریاک
٣. مرفین و کدئین
٤. متادون
١- هروئین
هروئین چیست
- هروئین ( با نام علمی دیامورفین یا دی استیل مرفین) یکی از انواع افیون هایی است که از گیاه خشخاش به دست می آید. با کشیدن تیغ بر روی کاسبرگ گیاه خشخاش شیره سفیدی از آن خارج می شود که پس از خشک شدن تغییر رنگ داده و به آن تریاک گفته می شود. تریاک دارای مرفین و کدئین است که هر دو خاصیت تسکین درد دارند. مهمترین منبع تولید هروئین خیابانی، کشورهای هلال طلایی آسیا شامل افغانستان، ایران، و پاکستان هستند. هروئین از مرفین به دست می آید و نوع خالص آن به صورت یک پودر سفید رنگ می باشد، با این حال هروئینی که امروزه برای مصارف معتادان به فروش می رسد به رنگ سفید مایل به خاکستری، زرد، و یا حتی قهوه ای یافت می شود. هروئین را معمولاً در بسته های پلاستیکی کوچک و مخروطی شکل بسته بندی می كنند و سر آن را با آتش میبندند. در این حالت آب در آن نفوذ نکرده و در مواقع خطر می توانند آنرا بلعیده و پس از دفع از آن استفاده كنند.
- هروئینی که برای مصارف پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد اغلب به صورت قرص مصرف شده و یا به صورت محلول تزریق می شود. تعدادی از افیون های صنعتی از خانواده مرفین (اپیویید ها) که برای مصارف پزشکی و دارویی تولید می شوند، خواصی مشابه هرویین دارند. از جمله این مواد می توان به دی هیدرو کدوین (DF ١١٨s)، پتیدین (که اغلب برای کاهش درد زایمان استفاده می شود)، دیکونال، پالفیوم، ترامادول، و متادون (که اغلب در برنامه های درمانی به عنوان جایگزینی برای اعتیاد به هروئین تجویز می شود) اشاره نمود.
- هروئین را علاوه بر کشیدن (دود کردن)، از طریق کشیدن از بینی، و یا تزریق نیز می توان استفاده نمود. اپیوئیدها برای مصارف پزشکی و اغلب به صورت قرص و یا محلول تزریقی تولید می شوند، با این حال خصوصا توسط معتادانی که به هرویین دسترسی ندارند، می تواند برای مصارف غیر پزشکی نیز استفاده شوند. متادون اغلب به صورت شربت ساخته شده و نوشیده می شود. در برخی از کشور ها از متادون به عنوان دارویی برای متوقف کردن و یا سم زدایی استفاده می شود. اگرچه استفاده از متادون باعث کاهش یافتن برخی از نشانه های فیزیکی خماری ناشی از اعتیاد به هروئین می شود، اما نه عوارض روانی بیماری اعتیاد را کاهش می دهد، و نه ریشه اصلی مشکل را از بین می برد. در بین معتادان به هروئین، متادون به عنوان ماده ای معروف است که سم زدایی آن به نسبت هروئین مشکل تر می باشد. در کشورهای غربی از جنبه قانونی مرفین، تریاک، متادون، پتیدین، و دیکونال مواد کلاس A، کدئین، دی هیدروکدئین (DF١١٨) کلاس B، و تمگزیک و دیستالجزک در زمره مواد کلاس C هستند.
عوارض و تاثیرات
- هروئین و سایر افیون ها دارای خاصیت آرام بخشی بوده و سیستم عصبی بدن را مختل می کنند. مصرف این افیون ها سرعت عملکرد بدن را کاهش داده و دردهای جسمی و روحی را به طور موقت از بین می برد. تاثیرات هروئین در بدن بلافاصله پس از مصرف آغاز شده و بسته به نحوه و میزان مصرف آن تا چند ساعت به طول می انجامد. برخی از این اثرات عبارتند از: احساس گرمی در بدن، احساس سرخوشی و آرامش، و از بین رفتن اضطراب و سایر احساسات ناخوشایند.
- مصرف هروئین برای اولین بار احتمالا باعث ایجاد احساس تهوع و یا استفراغ می شود. ولی به تدریج و با مصرف بیشتر، این عوارض از بین می روند. مصرف میزان زیاد هروئین باعث بروز بی حسی شدید، رفتن به حالت کما، و یا حتی مرگ ناشی از اختلال در تنفس می شود.
- مصرف طولانی مدت هروئین باعث به وجود آمدن حالت تلورانس شده و فرد برای رسیدن به همان لذت و سرخوشی سابق باید میزان بیشتری مواد مصرف کند. بعلاوه، همزمان با مصرف مداوم مواد، بیماری اعتیاد نیز توسعه می یابد. خماری فیزیکی ناشی از اعتیاد به هروئین علائمی مانند سرماخوردگی بعلاوه درد، لرزش، تعریق، و اسپاسم عضلانی ایجاد می کند. بسته به وضعیت جسمانی فرد، این علائم معمولا از یک هفته تا ده روز پس از قطع مصرف مواد ادامه پیدا می کنند و پس از آن به تدریج از بین می روند. اما این امکان وجود دارد که احساس ناخوشی و یا احساس ضعف در بدن برای مدت طولانی تری باقی بماند. اگرچه بسیاری از معتادان به هروئین می توانند اعتیاد خود را ترک کنند، ولی پاک ماندن روزانه و پرهیز کامل از هروئین می تواند بسیار مشکل باشد. به همین دلیل کارکرد برنامه های12 قدمی و استفاده از حمایت انجمن معتادان گمنام یکی از موثرترین روش هایی است که می تواند به بهبودی این دسته از معتادان کمک کند.
- مصرف بیش از حد هروئین می تواند عواقب مرگباری به همراه داشته باشد؛ به خصوص زمانی که معتادان پس از یک دوره پاکی، مجددا اقدام به مصرف مواد به همان میزان اولیه کرده و یا هروئین را با سایر مواد مانند الکل، آرامبخش ها، و یا سایر مواد مخدر ترکیب و پس از آن مصرف کنند. بسیاری از معتادان به هروئین، در شرایطی که دسترسی به هرویین نداشته باشند اقدام به مصرف سایر افیون ها و یا قرص های آرام بخش می کنند.
- کیفیت و خلوص هروئینی که معتادان تهیه می کنند بسیار متفاوت است چراکه گاهی برای کسب سود بیشتر، مواد مختلف دیگری به آن اضافه می شود. مصرف تزریقی هروئین میزان ریسک مصرف را افزایش داده و آنها را در خطر ابتلا به بیماری هایی مانند هپاتیت و یا ایدز که بر اثر استفاده از سرنگ های آلوده مشترک ایجاد می شود، قرار می دهد. عوارض فیزیکی ناشی از مصرف بلند مدت هروئین به ندرت خطرناک می شود. برخی از این عوارض عبارتند از: یبوست مزمن، بروز اختلال و بی نظمی در عادت های ماهانه زنان، ذات الریه، و کاهش مقاومت در برابر عفونت ها و بیماری های مختلف. در صورتی که این عوارض با رفتارهایی مانند بی نظمی در غذا خوردن، بی توجهی نسبت به وضعیت شخصی، و یا بی سرپناهی همراه شود، می تواند تاثیرات بدتری نیز داشته باشد. تزریق مکرر می تواند باعث بروز صدماتی مانند آسیب دیدگی رگ ها، بی نظمی در ضربان قلب، و یا اختلالات تنفسی شود. همچنین استفاده از افیون ها در دوران بارداری، می تواند باعث اختلال در رشد جنین، و بروز علائم خماری در نوزاد بلافاصله پس از تولد شود.
٢- تریاک
تریاک چیست
تریاک ماده مخدر صمغ مانندی است که از گیاه خشخاش به دست می آید. با خراش دادن کاسبرگ گیاه خشخاش، شیره سفید رنگی از آن خارج می شود که پس از باقی ماندن در مجاورت هوا و اکسید شدن، سفت شده و به رنگ سیاه در می آید. تریاک به صورت لول، حبه قند و یا کیک بسته بندی و حمل می شود. این ماده مخدر دارای ١٦% مرفین و آلکالوئید است که اغلب از آن جهت تولید هروئین و فروش در بازارهای سیاه استفاده می شود. کشت خشخاش و استعمال تریاک برای مصارف غذایی، بیهوشی، و در مناسبت ها، به اواخر دوران نوسنگی باز می گردد. سومری ها، آشوری ها، مصری ها، یونانی ها، رومانیایی ها و ایرانیان باستان، همگی به طور گسترده ای از تریاک به عنوان قوی ترین ماده آرام بخش و ضد درد استفاده می کرده اند. همچنین آنها از تریاک برای انجام جراحی های خود استفاده می کرده اند.
- مرفین، اصلی ترین ماده شیمیایی بیولوژیک فعال در ساختار تریاک است که دارای دو نوع اصلی از آلکالوئید ها می شود. افرادی که از تریاک استفاده می کنند در حقیقت به انواع مختلفی از افیون ها مانند مرفین، کدئین و سایر ترکیبات مخدر موجود در آن وابسته می شوند.
- مرفین متداول ترین و اصلی ترین آلکالوئید موجود در تریاک می باشد که حدود ١٠% الی ١٦% از آن را تشکیل می دهد. بعلاوه مرفین عامل اصلی عوارض و آسیب هایی است که به بدن وارد می شود. از جمله این آسیب ها می توان به آسیب به ریه و ایجاد مشکلات تنفسی، کما، ایست قلبی و… اشاره نمود. تنها ٢ گرم از ماده مخدر تریاک، حدودا ١٢٠ الی ١٥٠ میلی گرم مرفین وجود دارد که دز بسیار بالایی است.
- رایج ترین روش استعمال تریاک دود کردن و کشیدن آن است. در کشور های خاور میانه از جمله ایران این کار را با استفاده از وافور و یا روشی به نام سیخ و سنگ انجام می دهند. در این روش با استفاده از یک جسم داغ تریاک را سوزانده و سپس با استفاده از یک جسم لوله ای (مثلا لوله خودکار) دود حاصل از سوختن تریاک را به درون سیستم تنفسی خود هدایت می کنند. براساس پژوهشی در سال ۱۳٩۰، این روش شایع‌ترین روش برای تدخین و کشیدن تریاک در ایران است و نزدیک به ۵٩٪ از مصرف تریاک ایران، به این روش انجام می‌شود. در مواردی نیز سوخته تریاک که ماده ای به رنگ قهوه ای تیره و قیر مانند است را در چایی حل کرده و یا آن را به تنهایی می بلعند.
عوارض و تاثیرات تریاک
- مرفین پس از وارد شدن به بدن به گیرنده های عصبی اپیویید در مغز، نخاع، معده و روده ها چسبیده و کارکرد آن را دچار اختلال می کند و از این طریق باعث به وجود آمدن خاصیت ضد درد در بدن می شود. مصرف طولانی مدت و مداوم مرفین باعث مقاوم شدن بدن و به وجود آمدن تلورانس، و در نتیجه بروز اعتیاد می شود. معتادان مزمن کشور چین در سال ١٩٠٦ یا معتادان مدرن امروزی در کشور ایران به طور روزانه حدود ٨ گرم مرفین مصرف می کنند.
- ایجاد خاصیت ضد درد و اعتیاد به مواد مخدر، هر دو از عملکردهای گیرنده های عصبی اپیویید هستند. انوع مختلف گیرنده های عصبی اپیویید اولین بار به واسطه نحوه پاسخ دهی آنها به مرفین شناسایی شد.
- در دنیای صنعتی کنونی، ایالات متحده آمریکا بزرگترین مصرف کننده اوپیوییدهای تجویزی، و ایتالیا کمترین مصرف کننده آن است. بیشترین میزان تریاک که به کشور آمریکا وارد می شود، به طور قانونی یا غیر قانونی به اجزای تشکیل دهنده آن شکسته می شود. بیشترین میزان مصرف مواد مخدر از مشتقات تریاک مانند هرویین می باشد و تنها میزان ناچیزی از تریاک به طور مستقیم و خالص مورد استفاده قرار می گیرد.
- تزریق وریدی هروئین رایج ترین نوع مصرف این ماده مخدر می باشد. در قیاس با روش تزریقی، حرارت دادن هروئین به همراه باربیتال بر روی یک قطعه فویل، و یا مصرف تدخینی (کشیدن) پودر هروئین، به ترتیب ٤٠% و ٢٠% کارایی دارند، به همین دلیل اکثر معتادان ترجیح می دهند که هروئین را مستقیما به داخل جریان خون خود تزریق کنند. اکثر مرگ و میرهای ناشی از مصرف هروئین، نه به دلیل مصرف بیش از حد، بلکه به علت مصرف همزمان تریاک با سایر مواد آرام بخش، الکل، و یا بنزودیازپام اتفاق می افتد.
٣- مرفین و کدئین
مرفین چیست
مرفین یک ماده مخدر و ضد درد قوی است که ماده اصلی آن از عصاره خشخاش استحصال شده و سپس طی واکنش های شیمیایی در آزمایشگاه تولید شده و یا با سایر مواد ترکیب می شود. مانند سایر مواد افیونی از جمله هروین، مرفین نیز به طور مستقیم بر روی سیستم عصبی مرکزی تاثیر گذاشته و باعث تسکیل درد می شود. مطالعات و تحقیقات علمی نشان داده است که از میان همه مواد مخدر افیون دار، مرفین بهترین و موثرترین ماده برای تسکین دردهای شدید است؛ با این حال، از لحاظ میزان اعتیادآور بودن، و تلورانس نیز در قیاس با سایر مواد بسیار قوی تر بوده و مصرف کننده را به سرعت از لحاظ جسمی و روحی به خود وابسته می کند. مدت زیادی است که مرفین به عنوان یک ماده تاثیرگذار بر گیرنده های عصبی در سیستم مرکزی اعصاب که خواص آرام بخشی و تسکین درد دارد شناخته می شود. مرفین قانونی، اغلب به منظور تولید کدئین مورد استفاده قرار می گیرد.
استفاده های قانونی مرفین عبارتند از:
- به عنوان مسکن و آرام بخش در بیمارستان ها
- برای تسکین دردهای مزمن شدید
- ماده کمکی برای بیهوشی عمومی
- ضد سرفه در موارد سرفه بسیار شدید
- ضد اسهال در شرایط اسهال مزمن
عوارض و تاثیرات
- مرفین یک ماده مخدر بسیار قوی و اعتیاد آور است که در مقایسه با هروئین، وابستگی روانی و جسمی شدیدتری ایجاد می کند. در یک مطالعه برای مقایسه تاثیرات روانی و ذهنی بین هروئین و مرفین، که بر روی معتادان تزریقی انجام می شد، مشخص شد که هیچیک از این دو ماده بر دیگری اولویت نداشته و معمولا معتادان تفاوتی بین آنان قائل نمی شوند.
- نشانه های خماری ناشی از اعتیاد به مرفین، معمولا اندکی قبل از زمان تعیین شده برای مصرف دوز بعدی آغاز می شوند. این مدت که معمولا بین ٦ تا ١٢ ساعت به طول می انجامد، در برخی از موارد حتی به چند ساعت پس از مصرف نیز می رسد.
- نشانه های اولیه مصرف مرفین عبارتند از: میل و اشتیاق شدید به مواد مخدر، ترشح اشک، بی خوابی، اسهال، آبریزش بینی، خمیازه کشیدن پی در پی، بیقراری، و عرق کردن. با ادامه یافتن مصرف مواد و گسترش یافتن تاثیرات مصرف مرفین، عوارض زیر ظاهر خواهند شد: بی قراری، تحریک پذیری، از دست دادن اشتها، بدن درد، درد شدید شکم، تهوع و استفراغ، لرزش، و حرص و ولع بسیار شدید برای مصرف مواد. افسردگی شدید و استفراغ از جمله مهمترین عوارض مصرف مرفین هستند. همچنین ضربان قلب و فشار خون نیز افزایش می یابد. گرم شدن بیش از حد و گر گرفتن، عادت لگد زدن پاها، و تعریق بیش از حد، درد شدید در استخوان ها و عضلات پشت و اسپاسم های عضلانی نیز از جمله نشانه های بارز باشد.
- عمده نشانه های خماری ناشی از عدم مصرف مرفین، معمولا بین ٤٨ تا ٩٦ ساعت پس از مصرف رخ داده و عوارض جانبی نیز بین ٨ تا ١٢ روز به طول می انجامند. اگرچه خماری ناشی از ترک اعتیاد مرفین خطر کمتری نسبت به الکل یا باربیتوریک دارد، اما در مواردی می تواند برای افرادی که از سلامتی کامل برخوردار نیستند و وابستگی شدیدی نیز به مرفین دارند، خطرناک باشد.
- وابستگی روانی ناشی از اعتیاد به مرفین بسیار پیچیده و طولانی مدت است. ممکن است سال ها پس از ترک اعتیاد فیزیکی و عدم مصرف مرفین، فرد معتاد اغلب به فکر کردن یا صحبت کردن در مورد مصرف آن (یا سایر مواد مخدر) ادامه داده و هنگام انجام فعالیت های عادی و روزمره خود ، احساس بی قراری داشته باشد. خماری روانی ناشی از ترک اعتیاد به مرفین، یک فرایند بسیار طولانی و دردناک است و معتادان اغلب از افسردگی، عصبانیت، بی خوابی، نوسانات اخلاقی، فراموشی، خود کوچک بینی، سردرگمی، پارانویا، و سایر اختلالات روانی شدید رنج می برند. همچنین به احتمال بسیار زیاد، این دسته از معتادان تا آخر عمر از نظر روانی به مرفین وابسته خواهند بود.
- در صورتی که نه شرایط محیطی و نه انگیزه های رفتاری فرد معتاد برای مصرف مواد تغییری نکنند، به احتمال بسیار زیاد وی حتی پس از تحمل عوارض خماری، باز هم دچار لغزش شده و به مصرف مرفین روی می آورد. گواه و مدرک این مدعا نیز میزان بالای لغزش این دسته از معتادان است. معتادانی که مرفین یا هروئین مصرف می کنند در مقایسه با معتادان به سایر مواد از جمله انواع دیگر اپیوییدها، کوکائین، یا متامفتامین، دارای آمار لغزش بسیار بالاتری هستند. از دیگر پیچیدگی های اعتیاد به مرفین که در بلند مدت ایجاد شده و در داروهای اعتیاد آور دیگر یافت نمی شود، آسیب به سیستم عصبی و مغز می باشد. هنوز هم کاملا مشخص نشده است که مرفین چگونه باعث بروز این عارضه می شود، ولی احتمالا متابولیت موجود در مرفین عامل اصلی آن می باشد.
٤- متادون
متادون چیست
- متادون یکی از انواع مواد مخدر صنعتی است که از خشخاش به دست می آید. این ماده که در دسته اپیوییدها جای دارد، به منظور مصارف پزشکی و درمانی تولید شده و تاثیرات آن مشابه هروئین می باشد. متادون و بوپرنورفین در برخی از کشورها به عنوان یک ماده کمکی برای ترک اعتیاد به هروئین مورد استفاده قرار می گیرد. مانند سایر مواد افیونی دیگر، متادون نیز سیستم عصبی بدن را تحت تاثیر قرار داده و باعث التیام یافتن درد می شود. پس از مصرف متادون معمولا احساس گرمی در بدن، سرخوشی و رها شدن از اضطراب و تشویش به فرد دست می دهد.
- متادونی که برای رها شدن اعتیاد افراد به هروئین خیابانی تجویز می شود، معمولا به صورت مایع بوده و نوشیده می شود. با این حال متادون در قالب قرص و مایع تزریقی نیز تولید می شود. بوپرنورفین نیز که خواصی مشابه متادون دارد به صورت مکیدنی بوده و در داخل دهان حل می شود. تاثیرات این ماده بلافاصله پس از مصرف آغاز شده و تا چندین ساعت ادامه پیدا می کند.
- متادونی که توسط پزشک تجویز شده است، مانند انواه دیگر داروها، تحت کنترل و نظارت شدید تولید شده و لذا مصرف کنندگان آن می توانند از خلوص و قدرت آن اطمینان حاصل کنند. با این حال، متادونی که از بازارهای سیاه و غیر قانونی تهیه می شود قابل اعتماد نبوده و مصرف کنندگان نمی توانند از خلوص یا میزان اثرگذاری آن مطمئن باشند. این احتمال وجود دارد که این نوع متادون دارای قدرت و یا اثر گذاری بیشتری بوده و مشکلاتی را برای مصرف کننده به همراه داشته باشد.
عوارض و تاثیرات متادون
- پس از اولین بار مصرف، افراد ممکن است بیمار شده و یا به یبوست دچار شوند.
- در صورتی که دز زیادی از متادون مصرف شود، خاصیت تسکین دهنده آن افزایش یافته و فرد دچار خواب آلودگی می شود. مصرف بیشتر، باعث کما و یا بروز اختلالات تنفسی خواهد شد.
- زنانی که به طور مداوم از متادون یا سایر اپیوییدها استفاده می کنند عادت ماهانه خود را از دست داده و پریود نمی شوند. تنها زمانی که مصرف خود را قطع کنند سیستم بدن آنها به حالت طبیعی بازگشته و پریود می شوند. بنابراین در صورتی که در طول این دوره از قرص های پیشگیری از بارداری استفاده نکنند، احتمال بارداری نیز زیاد خواهد بود.
- مواد افیونی احتمال سقط جنین و یا تولد کودکان زیر وزن استاندارد و یا به صورت نارس را افزایش می دهد. در صورتی که فرد معتاد به مواد مخدر باردار باشد، قطع ناگهانی مصرف توصیه نمی شود، چراکه این کار خطر سقط جنین و یا تولد زود هنگام کودک را افزایش می دهد. در چنین شرایطی بهتر است که مصرف متادون تا پایان دوره بارداری ادامه پیدا کند.
